معرفی انواع مقالات علمی

دانشمندان و پژوهشگران برای آگاهی از یافته‌های دیگران در زمینه موضوع پژوهشی خود به پایگاه‌های علمی معتبر مراجعه نموده و مقالات علمی مختلفی را که در مجلات معتبر چاپ‌شده‌اند موردبررسی قرار می‌دهند. از سوی دیگر انتشار نتایج پژوهش‌های علمی در قالب‌های مختلفی ازجمله کتاب و مقاله انجام می‌پذیرد. لذا یکی از راه‌های پژوهشگران برای ارائه دستاوردهایشان چاپ مقاله در انواع مجلات علمی معتبر است. ازاین‌ رو شناختن مجلات و مقالات علمی که دارای اعتبار کافی به‌منظور استناد علمی هستند از اهمیت بالایی برخوردار است. در اینجا می‌خواهیم به‌طور مختصر به معرفی انواع مجلاتی بپردازیم که دارای اعتبار علمی بوده و در مجامع علمی قابل استناد می‌باشند. پنج دسته کلی این نوع از مقالات به شرح زیر است:

مقالات آی اس آی ISI) Institute for Scientific Information)

موسسه ISI، در سال ۱۹۶۰ توسط یوجین گارفیلد تأسیس و در سال ۱۹۹۲ توسط موسسه علمی تامسون خریداری شد و در حال حاضر نیز بانام Thomson Scientific شناخته می‌شود. ISI که با تکیه‌بر دانش مجرب‌ترین اساتید علمی در علوم مختلف، قصد دارد امتیاز علمی مقالات منتشرشده در مجلات مختلف را مشخص نموده تا محققین و پژوهشگران بتوانند جهت پیشبرد هر چه‌بهتر و سریع‌تر اهداف علمی خود از آن‌ها بهره گرفته و نتایج صحیح و قابل استناد دیگر پژوهشگران را به‌درستی در مقالات علمی خود مورداستفاده قرار دهند و به نتایج مطلوب موردنظر خود برسند. ازاین‌ رو این موسسه نقش بسیار مهم و تأثیرگذاری در ارتقاء سطوح علمی مختلف در دنیای امروز دارد تا جایی که پژوهشگران تلاش می‌کنند به‌منظور اعتبار بخشیدن به دستاوردهای علمی خود، آن‌ها را در مجلاتی به چاپ برسانند که دارای رتبه برتر از ISI می‌باشند.

ارزیابی مقالات ISI

طبق استانداردهای جهانی، هر ساله برای حدود ۲۰۰۰ مجله جدید انجام قرار می‌گیرد و تنها حدود ۱۰ درصد آن به بانک اطلاعاتی اضافه می‌شود. این موسسه هرسال یک گزارش با عنوان “گزارش استنادی مجلات علمی“ (Journal Citation Reports) ارائه می‌کند که در آن مجلات موجود در بانک اطلاعاتی با ضریبی به نام تأثیرگذاری رتبه‌بندی می‌شوند. بدین ترتیب یک مجله ممکن است در یک سال مورد تأیید ISI باشد اما سال بعد به دلیل کاهش رتبه علمی، اعتبار خود را ازدست‌داده و از این پایگاه علمی معتبر حذف گردد.

موسسه ISI چه کاری انجام می‌دهد؟

باید اشاره شود که موسسه ISI یا در واقع تامسون رویترز یک ابر شرکت است. این شرکت هم اکنون در حیطه‌های اقتصادی و حقوقی بسیار فعال بوده و درصد بسیار کمی از درآمدهایش اختصاص به بخش علمی دارد. این موسسه چندین زیر مجموعه دارد که دو زیر مجموعه آن در حیطه علمی بسیار مشهور هستند. این دو زیر مجموعه عبارتند از:
وب آف کالج (WOK) که یکی از زیر مجموعه‌های تامسون رویترز است و دو وظیفه مهم را بر عهده دارد. اولین و مهمترین کار وب آف نالج این است که لیست مجلات معتبر را منتشر می‌کند که به مجلات ISI معروف هستند. برای ارزیابی این مجلات معتبر چند فاکتور مهم وجود دارد. دومین کار این بخش نیز تهیه ضریب اثر است که به گزارش استنادی مجلات معروف است.
وب آف ساینس (WOS) نیز در واقع قسمتی از شرکت تامسون رویترز است که به نوعی در داخل و بطن WOK قرار دارد و زیر مجموعه‌ای از آن محسوب می‌شود. WOS خود شامل پنج دیتابیس بزرگ است که از این پنج دیتابیس دو مورد مربوط به کنفرانسها است. WOS حدود ۴۵ زبان مختلف را پوشش می‌دهد و ۱۲ هزار مجله با بالاترین ضریب اثر را پوشش می دهد.

مقالات  آی‌اس‌سی ISC) Islamic World Science Citation Center)

کشور ایران به‌ عنوان قطب علمی برتر جهان اسلام اقدام به تأسیس مجموعه‌ای تحت عنوان ISC (مرکز منطقه‌ای اطلاع‌رسانی علوم و فناوری شیراز) نموده است تا بتواند در راستای پیشبرد اهداف علمی جامعه بین‌المللی نقش به سزایی را ایفا نماید. مهم‌ترین هدف ISC گسترش همکاری بین دانشمندان اسلامی و مراکز علمی هست.

مجلات ISC بعد از مجلات ISI و SCOPUS در رتبه سوم سنجش عملکرد پژوهشی کشورهای عضو این مجموعه (۵۷ کشور) قرار دارد.

با توجه به اینکه چاپ مقاله در نشریات داخلی ازجمله نشریات علمی- ترویجی و علمی- پژوهشی حدود ۱ سال طول میکشد و بسیاری از افراد با این مسئله مشکل‌ دارند در نتیجه مجلات تحت پوشش ISC با معرفی بیش از ۸۰۰ مجله در داخل و خارج از کشور این امکان را فراهم کرده است تا پژوهشگران مقالات خود را با هزینه پایین تر و احتمال اکسب بالا نسبت به مقالات ISI، در این مجلات به چاپ برسانند. ضمناً چاپ چنین مقالاتی می‌تواند منجر به ایجاد یک مزیت شغلی شود که این موضوع نیز برای بسیاری از دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد و دکتری حائز اهمیت است.

مقالات اسکوپوس SCOPUS 

SCOPUS بزرگترين پايگاه اطلاعاتی «چکيده» و «استنادي» جهان است؛ يعنی علاوه بر چکيده مقالات، دارای فهرست منابع هر مقاله نيز بوده و بدين ترتيب امکان محاسبه تعداد استنادات به هر مقاله را فراهم می‌کند. از اين رو می‌توان دريافت هر مقاله در اين مجموعه، تاکنون چند بار توسط ساير مقالات مورد استناد قرار گرفته است که اين خود شاخصی برای تعيين کيفيت مقاله مي‏شود. همچنين مؤثرترين کشورها، نشريات، مؤسسات علمی، آثار و دانشمندان از اين طريق مشخص مي‏شوند. اسکوپوس اواخر سال 2004 از سوی الزوير (ناشر هلندی) راه اندازی شد. اين پايگاه با همکاری 21 مؤسسه از سراسر جهان ارائه شده و به سرعت رقيب جدی موسسه اطلاعات علمی شد که قريب 50 سال پيشرو نمايه­های استنادی در جهان بود. اين پايگاه روزانه آپديت مي‏شود.

دامنه مطالب تحت پوشش این مجموعه شامل فنی Technical، پزشکی  Medical ، علوم اجتماعی   Social Sciences، ادبیات  literature ، هنر Art، علوم انسانی Humanities می باشد.

مقالات علمی – پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری

هدف اصلی از نوشتن مقاله علمی–پژوهشی جستجو و یافتن علت و پاسخ یک سوال و نشر آن در  میان افراد، به‌قصد حل مشکل و یا بیان اندیشه‌ای جدید در موضوعی از موضوع‌های علمی روز دنیا هست. یکی از ویژگی‌های مهم این نوع از مقالات، اصالت و ابداع هست که پژوهشگران این حوزه باید توجه ویژه به آن داشته باشند به این معنا که موضوع انتخابی آن‌ها برای اولین بار انتخاب‌شده باشد یا به عبارت بهتر موضوع انتخابی آن‌ها طرحی نوین در حوزه علمی موردنظر ارائه دهد. البته گاهی ممکن است موضوع موردبررسی پژوهشگر نو و تازه نباشد اما با نگاهی نو و با ایجاد یک استدلال جدید همراه باشد که این خود نمونه دیگری از ارائه طرحی نوین است.
مخاطبین اصلی مقالات علمی-پژوهشی، اساتید دانشگاه‌ها، دانشجویان دوره دکتری و کارشناسی ارشد، پژوهشگران شاغل در مراکز علمی، تحقیقاتی و تولیدی هستند.

مقالات علمی – ترویجی 

مقالات علمی – ترویجی  یا مروری به مقالاتی گفته می‌شود که به ترویج یکی از رشته‌های علوم می‌پردازد و هدف آن ارتقاء سطح دانش خواننده هست و سعی دارد او را با موضوعات جدید علمی آشنا سازد. اصولاً این نوع از مقالات هدفی جز آشناسازی ندارند و می‌توانند ترجمه و یا یک تألیف باشند.

یک مقاله علمی ترویجی یا مروری، اطلاعات منتشرشده در حوزه یک موضوع بخصوص در یک محدوده زمانی را موردبحث و بررسی قرار می‌دهد. مقاله علمی ترویجی می‌تواند خلاصه‌ای از مقالات علمی و منابع موجود باشد اما معمولاً سازمان‌دهی خاص خود را دارد و خلاصه و استنتاج‌ها را ترکیب می‌کند و اطلاعات را در ساختاری نو ارائه می‌دهد.  مقاله علمی ترویجی بسته به‌موقعیت ممکن است مقالات و منابع را مورد ارزیابی قرار دهد و مناسب‌ترین و مربوط‌ترین منابع را به خواننده پیشنهاد کند. به لحاظ ارزش علمی در بین این دسته از مقالات، مقاله‌های تحلیلی ارزش و اعتبار بالاتری دارند.

مقالات کنفرانسی 

مقالات کنفرانسی به مقالاتی گفته می‌شود که در کنفرانس‌ها ارائه می‌شوند و نام دیگر آن مقالات Proceeding است. این قبیل مقالات یک مقاله تحقیقی پژوهشی است که عموماً توسط یک یا چند نفر گردآوری می‌شود.

برای ارسال مقالات کنفرانسی، یک بازه زمانی یا مهلت (Dead Line) در نظر می‌گیرند و اگر ارسال مقاله بعد از مهلت ارسال انجام شود رد می‌شود و برای داوری ارسال نمی‌شود. بعد از ارسال به‌موقع مقاله توسط گروه داوری که متشکل از چند نفر متخصص و آگاه به موضوع مقاله هست مورد ارزیابی و داوری قرار می‌گیرد که معمولاً ۲ ماه به طول می‌انجامد. برای ارسال مقالات در کنفرانس‌ها باید مبلغی پرداخت شود که در اصطلاح به آن هزینه ثبت‌نام (Registration) گفته می‌شود که البته می‌توان با پرداخت هزینه ثبت‌نام به‌عنوان شرکت‌کننده و بدون ارسال مقاله در کنفرانس شرکت کرد. برای تشویق شرکت‌کنندگان کسانی که به‌موقع در کنفرانس ثبت‌نام کنند تخفیف در نظر گرفته می‌شود. البته لازم به ذکر است که این نوع از مقالات در صورت داشتن بار علمی و پژوهشی مناسب در ژورنال‌ها هم چاپ می‌شوند.

 تفاوت مقالات ژورنالی با مقالات کنفرانسی

این است که در مقالات کنفرانسی اکثراً تمام مقالات به چاپ خواهند رسید ولی در مقالات ژورنالی اکثر مقالات رد می‌شوند مگر اینکه توجیه خوبی برای پذیرش و چاپشان وجود داشته باشد. بدین‌جهت کنفرانسها جای خوبی برای شروع کار چاپ مقالات است ولی در کشور ما مقالات ژورنالی دارای اهمیت ویژه‌تری نسبت به مقالات کنفرانسی دارند.